Mendebaldeko Literatur kanonean Iberiar Penintsulako idazleek merezi duten tokia lortu ez dutenez, kanon alternatibo bat propasatzen dugu: Iberiar literaturaren kanona.
martes, 20 de diciembre de 2011
Tirant lo Blanch (1490) Joanot Martorell
Luzeera handiko obra da, eta Gillen de Varoic zaldunaren abenturekin hasten da. Kutsu autobiografikoa du, eta errealismo zuzen eta gordina zaldunen idealekin konbinatzen ditu era berean. Eszena erotiko edo maitasunezkoak era oso espresiboan azaltzen zaizkigu, eta sarkasmo puntu bat ere badu lan honek. Antzekotasun ugari ditu "On Kixote Mantxakoa" obrarekin, eta uste da obra honek liluratu eta inspiratu egin zuela Cervantes.
Aurrekoa kontuan izanda, uste dugu gure kanonean sartzeko moduko obra dela, Kataluniar literaturaren erakuslerik gorena izanik.
lunes, 19 de diciembre de 2011
Don Quijote de la Mancha (1605, 1615) Miguel de Cervantes Saavedra
Maisulan hau Bibliaren ondoren hizkuntza gehienetara itzulia izan den obra da, eta beraz, mundu osoan zehar biziki ezaguna da.
Obrak bi zati ditu: lehena 1605ean idatzi zen, “El ingenioso hidalgo don Quijote de la Mancha” izenburuarekin, eta bigarrena 1615ean, “El ingenioso caballero don Quijote de la Mancha” izenaz.
Lan honek inongo zalantzarik gabe literatur kanonaren barruan egon beharko luke, munduko obra garrantzitsu eta esanguratsuena ez bada, garrantzitsuenetarikoa baita.
El árbol de la ciencia (1911) Pío Baroja
Eleberria idazlearen ia autobiografia dela esan dezakegu, bere bizitzako egoera asko isladatzen baititu (medikuntza ikasketak, anaiaren heriotza...).
Liburua bi zati simetrikotan banatua dago (I-III eta V-VII), Andrés protagonistaren eta bere osaba den Iturriozen elkarrizketa filosofiko luze batengatik bananduak.
Obra honek ere literatur kanonaren barruan egon beharko luke gure aburuz, 98ko belaunaldiko idazle garrantzitsuenetariko baten obrarik esanguratsuena baita.
Maxina ou a filla espúrea (1890) Marcial Valladares
"Maxina" (era laburrean ezagutua den moduan) eleberri romantikoa da, gai garaikide bat jorratzen duena, gertakizun errukigabeekin eta trama foiletoieskoa garatzen duena, bukaera harrigarri batekin amaitzen dena.
Historian argitaratutako lehen eleberri gallegoa izateak kanonean leku bat egiten diola uste dugu, ez baitira ugariak hizkuntza honetan idatzitako eleberriak.
La Celestina (1499) Fernando de Rojas
Lan honen bi bertsio daude: Comedia deritzona (1499koa eta 16 zatitan banatua) eta Tragicomedia (1502koa eta 21 zatitan banatua). Kritika tradizionalak zabal eztabaidatu du La Celestinaren generoa, lan dramatiko edo eleberri bezala sailkatzearen artean zalantza eginez. Egungo kritikak lan hibrido bezala adierazten du.
Gure iritziz, lan hau ezinbestekoa da geure literatur kanonaren barnean egotea, historikoki izan duen garrantziagatik batik bat.
Tirano Banderas (1926) Valle-Inclán
Santos Banderas diktadore hegoamerikarraren erorketa kontatzen du, Santa Fe de Tierra Firme eskualde fiktizioa era despotiko eta krudel batean gobernatzen zuena izuaren eta opresioaren politikaren bitartez. Eleberriak tiranoaren jokabidea deskribatzen du eta baita hura menderatzeko emandako mugimendu iraultzaileak.
Valle-Inclánek gizarte iberoamerikarraren oso deskribapen zehatza egiten du, eta erabiltzen duen lexiko aukeratuaren bitartez (amerikanismo ugari agertzen dira) irakurleari oso gertukoak agertzen zaizkio lanean aurkezten diren tokiak eta pasarteak.
Esperpentoaren obrarik adierazgarriena izanik, ez dugu inongo dudarik izan lan hau gure kanonean sartzerako orduan, guztiz merezia baitu toki hori.
Gero (1643) Pedro Agerre "Axular"
Izenburuaren «bi partetan partitua eta berecia» azpitituluak hainbat zalantza ekarri dizkie adituei. «Irakurtzaileari» izeneko atarikoan dioenez, bere nahia liburua bi liburukitan argitaratzea da, baina liburuaren bigarren zatirik ez da inon ageri. Batzuen ustez, argitaratu gabeko bigarren zati hura testu galdua izan liteke; beste batzuen iritziz, ostera, bi «parte» haiek liburuki berean batera argitaratu bide ziren, bereizi gabe.
Liburu hau euskal literaturen aintzindaria izate hutsagatik literatur kanonaren barnean lekutxo bat izan beharko lukeela uste dugu.
Zoaz infernura, laztana (2009) Anjel Lertxundi
Egileak maitasun handiz lortzen du eleberri honetako pertsonaia nagusiaren barne azpilduretan sartzea. Izan ere, generoko elementuak erabiltzeaz gainera -nobela beltzaren elementuak, intrigarenak…-, gaur gaurko kontakizun bat eraiki du Lertxundik, hizkera bizkor batean, eta gardentasun hotz bizi batez.
Anjel Lertxundiren eleberri hontan jorratutako gaiak zoritxarrez gaur egun sarritan bizi den egoera bat isladatzen du, eta honi nola edo hala kontra egitea ezinbestekoa dela uste dugunez, liburu hau kanonean sartzea erabaki dugu, gizarteko egoera onartezin hau isladatu eta mundura zabaltzeko.
Ehun metro (1976) Ramon Saizarbitoria
Nobela hau era ez konbentzionalean hasten da, irakurleak protagonista lehen aldiz ihes egiten ikusten du. Irakurleak ez daki protagonista horri ezer, gutxinaka iheslariaren pentsamenduei esker eta flashback-ei esker berari buruz gauza gehiago ikasten ditugu.
Idazteko estiloa ere ez da oso konbentzionala ni-zu pertsonak nahasten ditu protagonistak bere buruarekin hitz egiten duenean. Hizkuntza ezberdinak ere agertzen dira ikuspuntu ezberdinak azpimarratzeko.
Ehun metro liburua jorratzen duen gaiagaitik eta Saizarbitoriak erabiltzen duen idazteko estilo bereziagaitik liburu hau ikasia eta aztertua izatea merezi duela uste dugu eta ondorioz Iberiar Literaturaren Kanonean sartu dugu.
El mundo de Juan Lobón (1968) Luis Berenguer
Nobelan 40 eta 50. harkadetan andaluziako nekazariek jasaten zuten egoera salatzen du. Jauntxoen eta garaiko autoritateen kritika da. Nekazariak gosez ziren bitartean lurjabe handiek haien nahiak inposatzen zituzten, gainera garai hartan justizia erosi eta saldu ahal zen.
Jorratzen dituen gaiengaitik eta sustatzen dituen baloreengatik "El mundo de Juan Lobón" gure kanonean sartzea erabaki dugu.
Kutsidazu bidea, Ixabel (1994) Joxean Sagastizabal
Goizean eskolak hartu ondoren, laguntza eskainiko die etxeko baserritarrei haien zereginetan. Dena den, heldu bezain laster, konturatuko da Juan Martin gauzak ez direla berak pentsatu zuen bezain errazak.
Alde batetik, herrixkako euskararen zailtasuna. Euskaltegian ikasitakoaren eta familiakoaren artean alde handia dago eta batzuetan ulertu ezinik dabil, bere esanahi pertsonalak asmatzen. Denboraren poderioz, pixkanaka-pixkanaka moldatuko da haien hizkera bereziaz eta etxeko elkarrizketetan parte hartuko du.
Liburu hau Iberiar literaturaren kanonean sartzea erabaki dugu errealitate bat kontatzen duelako. Hegoaldeko Euskal Herrian euskarak bizitako errepresioaren ondorioz jende askok euskara ikasi behar izan du bigarren hizkuntza bezala. Nobela honetan euskera ikasterako orduan sortzen diren arazoak ikusten dira. Nobela honetan hirien eta herri txikien arteko ezberdintasuna azaltzen da. Bi gai hauek Juan Martinen bizi ezperientzi barregarri edo xelebreei esker erraz transmititzen zaizkio irakurleari. Estilo oso zuzenean idatzita dago, elkarrizketa ugari dago eta elkarrizketak oso naturalak dira, pertsonaiak hitz egitean trabatzen dira edo erratzen dira errealitatean gertatuko litzaketeen bezala. Estiloaren erabileragaitik eta jorratutako gaiengatik liburua gure kanonean sartzea erabaki dugu.
Los santos inocentes (1981) Miguel Delibes
Jorratzen den beste gai bat, klase bajuen inkultura da, inkultura honek haien estatusa onartzera eramaten ditu, jauntxoen zerbitzura egotea alegia. Jauntxoek haien zerbitzariak animaliak bailitzan tratatzen dituzte, beti sorbaldaren gainetik begiratzen diete edota zaldiaren gainetik.
Lan hau kanonean sartzea ezinbestekoa ikusten dugu kontatzen duen istoriagatik, liburu honen balio moralengatik eta izan duen influentziagaitik liburu hau ikasia eta aztertua izatea merezi duela uste dugu.
1984. urtean Mario Camusek nobela zinera eraman zuen.
Peru Abarka (1881) Joan Mogel
1881. urtean argitaratu zen, 1802an idatzia izan zen arren. Lehen esan bezala, euskal eleberriaren aitzindaria dela esan ohi da, baina ez dago argi lan hau eleberri gisa sailka daitekeenik obrak ez baitu tramarik eta ondorioz pertsonaiek ez dute hasiera, garapena eta bukaera duen istorio bat osatzen. Elkarrizketa bizi-bizien inguruan eraturiko kontaketa-jarduera dela esanez defini daiteke.
Baserritar bizimoduaren idealizazio nabarmena da. Mogelek frogatu nahi du baserritarrek sakoneko jakituria daukatela euren bizibideko gauzetaz, eta euskara beste edozein hizkuntza bezain gai eta erabilgarria dela.
Euskaraz idatzitako lehen eleberritzat kontsideratutako lan honek gure kanonean leku bat merezi duela uste dugu, euskeraz idatzitako libururik ezagunenetarikoa eta garrantzitsuenetakoa delako, lan honek frogatu baitzuen euskal prosa gai erlijisioetaz haratago beste gai batzuk lantzeko gai zela.
Levantado do chao (1980) José Saramago
"Levantado do chao", "Levantado del suelo" gaztelerara itzulita, 1998 Literaturako Nobel Sariarekin saritutako José Saramago idazlearen eleberria da. 1980 argitaratua izan zen, eta Saramagoren lehen eleberri garrantzitsutzat jotzen da.
Eleberriaren izenburuak Portugaleko Alentejo eskualdean bizi diren nekazari txiroek eguenero ogia irabazteko egiten duten lanari egiten dio erreferentzia, beraienak ez diren lurrak landuz. Klaseen arteko ezberdintasuna planteatzen da, eta baita ere askatasunaren aldeko borroka Portugal Estado Novo salazaristaren menpean zegoen garaian.
Istorioa humore eta sarkasmo puntu batekin aurkezten digu Saramagok, irakurlea eleberriaren aurrean axolagabe ez gelditzeko helburuarekin, baina era berean datu historikoetan oinarrituta dago, eta samintasuna zeharo nabaritzen da.
Nobel sari baten lehen obra garrantzitsua izanik, uste dugu obra honek guztiz merezia duela bere lekua gure kanonean.
domingo, 18 de diciembre de 2011
La vida del Lazarillo de Tormes y de sus fortunas y adversidades (1554) Anonimoa
"Lazarillo de Tormes"-ek garaiko gizartaren erretratu ironikoa eta gupidagabea egiten du, beraren bizio eta jarrera hipokritak aurkeztuz, gehienbat kleroen eta eliz gizonen artean. Hasiera batean Inkisizioak debekatu egin zuen, autorea (nor zen jakin barik) ideia erasmisten jarraitzailea zela uste zutelako, eta beranduago argitalpena baimendu zuten, eleberria expurgatu ondoren.
Que me queres, amor? (1996) Manuel Rivas
Manuel Rivasek idatzitako liburu honetan gai klasiko eta postmodernoei buruzko istoriotxoak aurki ditzakegu. Adibidez libuari izena ematen dion istorioko protagonista bizirik edo hilik dagoen ez dakigu azkenerarte, nahiz eta bera izan narratzailea. Beste istoria batean pisu bateko objetuek haien artean haien ugazabaren hilketari buruz hitz egiten dute.
Istoria benetan interesgarriak kontatzen dira liburu honetan, haietako bat "La lengua de las mariposas" filmea egiteko erabili zuten. Esan beharra dago liburu orijinala gallegoz dagoela eta Espainiako narratiba nazional saria jaso zuela. Rivasen estilo postmodernoagaitik eta istorien orijinaltasunarengaitik liburu hau Iberiar Literaturaren Kanonean egotea merezi duela uste dugu.
SPrako tranbia (2001) Unai Elorriaga
Lucasen dementzia gero eta nabariagoa da baina normaltasunez kontatzen da. Liburuan erabiltzen den estiloaren ondorioz istoria tragikoa iruditu beharrean, nahiko polita iruditzen zaio irakurleari. Lucasen gaixotasunaren eragina Lucasen idatzietan nabari da. Medikuek idaztea memoria ez galtzeko ariketa bezala jartzen diote. Mariak ere ipuin bat idazten du gaztetan bizitako pasadizoei buruz.
Unai Elorriagaren lehen nobela honek Espainiako Narratiba Sari Nazionala irabazi zuen. Erraza da zergaitia ikustea, irakurtzeko erraza da eta tragikoa dirudien zerbaiten alde humanoena azaltzen digu. Hori dela eta Elorriagaren lan hau gure Iberiar Literaturaren Kanonean sartzea erabaki dugu.
La Regenta (1884-1885) Leopoldo Alas "Clarín"
La Regentan Ana Ozores-en historia kontatzen zaigu. Ana Vetustako audientziaren erregente ohiarekin ezkontzen da, gizon hau ona izan arren Ana baino zaharragoa da eta horregaitik sentimentalki bakarrik sentitzen da. Orduan probintziako gizon batek Ana kartejatzen hasten da. Ana-ren konfesorea den D. Fermín de Pas elizgizona Anaz maitemintzen da lehen aipaturiko probintziako gizonaren aurkari bihurtuz.
Nobela naturalista eta errealista honetan Vetustaz hitz egiten da. Vetusta (Oviedorekin erraz identifika daitekeena) hiri inkultoa eta hipokreziaz betea dela esaten da, gainera kleroko kideak (batez ere apezpikuak) pertsona materialista lez agertzen dira.
Idazte estiloagaitik eta garai hartako hipokresia eta injustizien salaketegaitik, La Regenta liburua iberiar literaturaren kanonean egotea merezi du.
Contraban (1954) Josep Plá
Liburu hau irakurturterreza da Josep Plá-k erabilitako estilo sinple eta efektiboan idatzita dagoelako. Estilo honek xumetasuna aldarrikatzen du, hau da, behar ez diren adjetiboak ez erabiltzea. Plá-ren testuetan erabiltzen diren adjetiboak oso pentsatuta daude, adjetibo edo hitz egokiena erabiltzea zen Plá-ren estilo literarioaren ezaugarrietako bat.
Katalanez idatzia izan zen liburu hau baina gaztelerazko bertsioak ere badaude. Liburu benetan gomendagarria Kataluniako paisaiak gustoko dituzten pertsonentzako, obra honek kataluniako kostaldeko giroan (turismoa nagusitu baino lehen) murgiltzen zaitulako. Deskribapenak eta estilo 'Plainista'-ren erabileragatik obra hau kanonean sartzea erabaki dugu.
jueves, 15 de diciembre de 2011
Obabakoak (1988) Bernardo Atxaga
Nobela honek Obabako lurraldean bizi diren zenbait pertsonen historiak kontatzen ditu. Besteak beste geografia irakasle baten istoria, irakasle gazte baten bakardadearena, idazle batena... Liburuko lehen berrehun orriak narrazio solteez osatuak dira, eta beste berrehunak “Azken hitzaren bila” testu luzeak betetzen ditu, honen barruan ipuin aske mordo bat tartekatzen dela.
Liburua estetikoki ona da eta ipuin ezberdinez osatua dagoenez irakurterraza da.
miércoles, 14 de diciembre de 2011
Gure helburuak
Iberiar literaturaren kanonean egoteko baldintzak:
- Iberiar penintsulako autoreak izan behar dira.
- Lan literarioak haien estetika, balio moral edo edozein beste arrazoigaitik ikasiak eta komentatuak izatea merezi behar dute.